Lapidarium

Sala ta stanowi szczególny rodzaj ekspozycji muzealnej. Jest ona próbą ukazania, za pomocą odsłoniętych "in situ" reliktów architektonicznych, dziejów bielskiego zamku, a także przedstawienia metod pracy historyka architektury i archeologa. Celom tym służą zarówno prezentowane odkrywki architektoniczno-archeologiczne jak i odsłonięcia wątków murów, tynków i polichromii obrazujących rozwój architektoniczny zamku w Bielsku od XIV do XIX wieku.

Najstarszymi eksponowanymi reliktami architektonicznymi na wystawie są: fragment średniowiecznego muru obronnego okalającego miasto, powstały w 1. połowie XIV wieku, fragment muru elewacyjnego najstarszego budynek zamku, tzw. budynek z aulą z 3. ćwierci XIV oraz południowo-wschodni narożnik dawnej bramy miejskiej z 2. ćwierci XIV wieku, zaadaptowanej w XV wieku na basztę zamkową.

Najistotniejszym elementem prezentowanej ekspozycji, a jednocześnie jednym z najbardziej efektownych akcentów wystroju dawnego zamku w Bielsku jest zachowany fragment renesansowej kompozycji malarskiej, znajdujący się niegdyś nad wejściem do głównego budynku zamkowego. Według opinii specjalistów jest to jeden z najlepiej zachowanych przykładów świeckiego malarstwa renesansowego na terenie Śląska. Kompozycja ta powstała w 2. połowie XVI lub w początkach XVII wieku. Złożona była pierwotnie z postaci dwóch rycerzy (zachował się tylko jeden) w ujęciu do bioder w układzie antytetycznym, po obu stronach górnej partii wejścia.

Fragment zachowanej kompozycji przedstawia rycerza w zbroi i hełmie z pióropuszem, z głową zwróconą w stronę wejścia, z prawą ręką opartą na biodrze, a lewą trzymającą kopię. W dolnej partii kompozycji znajduje się malowana głowica kolumny oraz fragment jej trzonu oraz część nadproża, przełamanego nad kolumną i półkoliście wygiętego pośrodku. Postać rycerza jest flankowana po obu stronach przez wazony ustawione na gzymsie, z których prawdopodobnie wychodziły wici roślinne, pnące się ku górze kompozycji. Podobne, lecz mniej rozbudowane kompozycje malarskie znajdowały się w innych partiach elewacji bielskiego zamku. Zastosowanie monumentalnej polichromii iluzjonistycznej przyniosło efekt zbliżony do tego, jaki można było uzyskać kosztownymi zabiegami budowlanymi.

Niejako dopełnieniem prezentowanej ekspozycji jest wystawa kafli późnogotyckich i renesansowych ze spalonego dworu obronnego w Spytkowicach koło Oświęcimia oraz z zamku w Bielsku.